Hyperemesis gravidarum: zeer ernstige misselijkheid in de zwangerschap

Hyperemesis gravidarum (HG) is de medische term voor een zeer ernstige vorm van zwangerschapsmisselijkheid en overgeven (hyper=overmatig, emesis=overgeven en gravidarum=van de zwangerschap). Je voelt je zo ziek dat het lastig is of niet lukt om gewone dagelijkse dingen te doen, zoals werken en het huishouden. De klachten beginnen vroeg in de zwangerschap (voor de 16e week). 

Bij HG komt de misselijkheid vaak in aanvallen (episodes). De aanvallen beginnen meestal door een trigger (iets dat de misselijkheid uitlokt). Een trigger kan bijvoorbeeld zijn: licht, beweging (zelf bewegen of iets zien wat beweegt) of een bepaalde geur. 

Normale zwangerschapsmisselijkheid verdwijnt meestal tussen week 13 en 20. Het kan vervelend zijn, maar het heeft geen ernstige invloed op het dagelijks leven. Bij HG zijn de klachten heftig, zoals bij een voedselvergiftiging. HG komt voor bij 3 van de 100 zwangeren (3%). Bij 1 van de 5 zwangeren met HG houden de klachten de hele zwangerschap aan.

Lange tijd was onbekend waarom de misselijkheid bij een klein deel van de zwangeren heel ernstig is. Nu weten we dat het stofje GDF15 een grote rol speelt bij het krijgen van hyperemesis gravidarum (HG). Normaal gesproken maakt je lichaam GDF15 aan bij een vergiftiging, bijvoorbeeld voedselvergiftiging. Je hersenen reageren op het stofje, waardoor je misselijk wordt en gaat overgeven.

Tijdens je zwangerschap maakt de placenta ook GDF15 aan. Dit komt via je bloed in je hersenen terecht. Bij zwangeren met HG maakt de placenta meer GDF15 aan en reageren de hersenen daar heftiger op. Je kan hier niets aan doen, het is genetisch bepaald. Je hebt meer kans op HG als je moeder of je zus HG heeft gehad.

Deze klachten komen veel voor bij hyperemesis gravidarum (HG):  

• aanvallen (episodes) van ernstige misselijkheid en/of overgeven

• niet genoeg kunnen eten of drinken 

• dagelijkse dingen (bijna) niet kunnen doen, zoals werk en het huishouden 

• uitdroging (weinig plassen, droge mond, hoofdpijn en duizeligheid)
• afvallen 

• extreme vermoeidheid 

• gevoelig zijn voor geuren, licht en beweging 

• brandend maagzuur 

• veel speeksel aanmaken 

De ernst van HG verschilt per persoon. Bij sommige zwangeren worden de klachten op een gegeven moment minder heftig. Anderen houden de hele zwangerschap aldoor ernstige klachten, ondanks medicatie en andere medische behandeling. Dit kan zorgen voor uitputting, ondervoeding, gewicht verliezen en niet goed voor jezelf kunnen zorgen.

Je kan altijd je verloskundige bellen als je bezorgd bent of advies wilt over misselijkheid en/of overgeven tijdens de zwangerschap. Bel in ieder geval wanneer je last hebt van (een van) deze klachten: 

• niets of bijna niets kunnen eten of drinken 

• meer dan drie aanvallen van overgeven of extreme misselijkheid per dag 

• gal of bloed overgeven 

• erg afvallen: gewichtsverlies van meer dan 5% van vóór je zwangerschap   

• weinig plassen (minder dan 3 keer per 24 uur of minder dan 500 milliliter per 24 uur) of sterk ruikende, donkere urine 

• tekenen van uitdroging: hoofdpijn, duizeligheid, flauwvallen of verwardheid 

• geen energie voor de dagelijkse dingen 

HG kan zoveel invloed op je gezondheid hebben, dat medische behandeling nodig is. Je kan uitdrogen en tekorten aan vitamines en mineralen krijgen. 

Als je je aldoor zo enorm ziek voelt, kan dit ook mentale klachten geven. Je maakt je bijvoorbeeld zorgen om de baby of je vraagt je af hoe je de zwangerschap moet volhouden. Als je te ziek bent om dingen te ondernemen, kan je je somber of eenzaam voelen. Misschien krijg je te maken met onbegrip, omdat je omgeving zich moeilijk kan voorstellen wat je doormaakt.  

HG kan (tijdelijk) al het plezier van de zwangerschap wegnemen. Ook al ben je blij dat je een baby krijgt. Het helpt vaak goed om met iemand die jou kan steunen te praten over wat je meemaakt en hoe je je voelt.

Door de extreme misselijkheid en het overgeven kan het moeilijk zijn om genoeg voedingsstoffen binnen te krijgen. Dit kan in het uiterste geval gevolgen hebben voor de baby: 

• Meer kans op een laag geboortegewicht 

• Verhoogd risico op een vroeggeboorte 

• Problemen in de ontwikkeling

Er zijn verschillende opties voor behandeling bij HG:  

Rust

Rust nemen kan de symptomen van HG verminderen. Vraag anderen om hulp, ook om dingen die misselijkheid uitlokken niet te hoeven doen. Beweging en geur kunnen bijvoorbeeld triggers zijn, zoals bij het uitruimen van de vaatwasser. Laat anderen dit soort dingen overnemen. 

Voeding en vocht

Het is vooral belangrijk om genoeg vocht binnen te krijgen, om uitdroging te voorkomen. Sportdrank (isotoon of hypotoon) kan je lichaam vaak beter verdragen dan water of thee. Lukt drinken niet goed, dan kan je ook waterijsjes of ingevroren watermeloen eten. Daar zit veel vocht in. Sommige smaken en structuren van eten kunnen erg tegenstaan. Het is belangrijker dat je iets binnenhoudt, dan of het gezond is. Kijk dus per dag of per moment wat je lust en probeer vooral eiwitten, koolhydraten en vetten binnen te krijgen. Groente is nu minder belangrijk. Een diëtist kan helpen met voedingsadviezen. Ook kan je via de diëtist of de huisarts speciale drinkvoeding krijgen, met veel voedingsstoffen en calorieën. 

Medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen tegen misselijkheid. Je huisarts of gynaecoloog schrijft, in overleg met jou, het meest geschikte medicijn voor. Daarbij speelt mee hoelang je zwanger bent, maar ook hoe je het medicijn moet gebruiken. Als een tablet slikken niet lukt omdat je daardoor moet overgeven, kan je bijvoorbeeld een smelttablet of zetpil proberen. Probeer de medicatie altijd op hetzelfde tijdstip in te nemen, dan werkt het over het algemeen het beste. Je gaat medicatie pas afbouwen als je je een aantal weken achter elkaar goed genoeg voelt en genoeg kan eten en drinken. 

Vocht via een infuus

Als genoeg drinken niet lukt en je regelmatig moet overgeven, is er risico op ernstige uitdroging. Dan kan vocht via een infuus nodig zijn. Daarvoor word je meestal een dag in het ziekenhuis opgenomen, waar je in twee tot zes uur tijd 2,5 liter vocht krijgt toegediend. Op sommige plekken in Nederland kan je thuis een infuus krijgen, zodat je niet naar het ziekenhuis hoeft.  

Sondevoeding

Sommige zwangeren met HG kunnen ondanks medicijnen en vocht via een infuus niet genoeg eten. Bij ondervoeding kan voeding via een sonde nodig zijn. Dit gebeurt in het ziekenhuis. Een diëtist kijkt samen met je arts hoeveel sondevoeding voor jou geschikt is. Je krijgt een dun slangetje in je neus, dat via je keel en je slokdarm naar je maag of darm gaat. Daar gaat de vloeibare sondevoeding doorheen.

Alternatieve behandelingen

Naast behandeling in het ziekenhuis zijn er verschillende aanvullende behandelmethoden, die de klachten van HG misschien kunnen verlichten. Denk aan acupunctuur, homeopathie of hypnotherapie. Er is weinig wetenschappelijk bewijs voor de werking bij HG, maar sommige zwangeren hebben er goede ervaringen mee. Overleg met je arts welke behandeling je kan proberen en ga naar een erkende therapeut, die is aangesloten bij een beroepsvereniging.

Veel zwangeren met HG vragen zich af hoe de bevalling zal gaan als ze tijdens de zwangerschap zo ziek zijn geweest. We beantwoorden vragen die vaak voorkomen hieronder. 

• Kan mijn lichaam een bevalling aan na maanden van uitputting? 
  Veel vrouwen met HG kunnen uiteindelijk gewoon vaginaal bevallen. Je lichaam is vaak sterker dan je denkt. Een goede voorbereiding is wel belangrijk. Samen met je verloskundige of gynaecoloog kan je kijken wat je nodig hebt om je energie zo goed mogelijk te kunnen gebruiken. Welke ondersteuning, lichamelijk en mentaal, kan je helpen? 
• Kan ik thuis bevallen als ik HG heb gehad? 
  Als je ondanks HG een gezonde zwangerschap hebt en je goed bent hersteld van HG, kan je gewoon thuis bevallen. Bij twijfel of medische risico’s kan het advies zijn om in het ziekenhuis te bevallen. Bespreek je situatie op tijd met je verloskundige, zodat jullie samen kunnen kijken wat er mogelijk, veilig en prettig is voor jou. 
• Is het mogelijk om de bevalling eerder in te leiden?
  Soms kan dit, maar een inleiding gebeurt altijd in overleg met een gynaecoloog. Als de ernstige klachten door HG aanhouden, je lang genoeg zwanger bent en het medisch verantwoord is, kan je een inleiding overwegen. Daarbij kijk je ook met de gynaecoloog naar de impact van HG op je lichamelijke en mentale gezondheid. 

Heb jij deze vragen zelf ook? Dan kan je ze het beste bespreken met je eigen verloskundige. Die kan meedenken over jouw persoonlijke situatie en kijken wat medisch en mentaal gezien bij je past. Samen kunnen jullie een geboorteplan maken dat aansluit bij jouw gezondheid, wensen en herstel.

Goede ondersteuning is erg belangrijk als je HG hebt. Behalve je verloskundige kunnen ook anderen in je omgeving je helpen om je zwangerschap zo goed mogelijk door te komen. Denk aan: 

• Bedrijfsarts: deze kan je helpen met aangepast werk of ziekteverlof.
• Sociaal netwerk: bespreek met familie en vrienden welke praktische hulp je nodig hebt en hoe je graag gesteund wilt worden. Leg ze uit wat HG betekent en dat dit iets anders is dan gewone zwangerschapsmisselijkheid.
• Lotgenotencontact: via ZEHG (Stichting Zwangerschapsmisselijkheid en Hyperemesis Gravidarum) vind je herkenning, steun en tips van zwangeren die hetzelfde doormaken.

Als je HG hebt gehad, is de kans om het opnieuw te krijgen groot. Denk je erover om weer zwanger te worden, dan kan je je op de volgende manieren voorbereiden:  

• Preconceptieconsult bij de verloskundige. Dit heet ook wel een kinderwensconsult. Samen kijken jullie welke begeleiding het beste past. HG kan veel invloed hebben op je dagelijks leven en je mentale gezondheid. Je kan eventuele zorgen hierover vast bespreken en een plan van aanpak maken. Bijvoorbeeld voordat je zwanger wordt al vitamines gebruiken en een stappenplan om op tijd te beginnen met medicijnen. Zo kan je mogelijk de kans op ernstige HG kleiner maken. 

• Preventief consult met de bedrijfsarts. Je kan bespreken welke voorzorgsmaatregelen je kan treffen op je werk en afspraken maken voor als je opnieuw veel last krijgt van misselijkheid en overgeven. 

• Afspraak met de tandarts. Je tandglazuur kan beschadigen als je vaak moet overgeven. Met de tandarts kan je vast bekijken welke behandeling of voorzorgsmaatregelen verstandig zijn. 

Helaas is HG niet te voorkomen, maar door al vroeg te kijken wat je kan helpen, kan je de klachten zoveel mogelijk beperken. Zoals altijd is een gezonde leefstijl belangrijk als je zwanger bent of zwanger wilt worden. Hier lees je de belangrijkste adviezen voor je gezondheid en energie.

De verloskundige is tijdens je zwangerschap het eerste aanspreekpunt voor jou en je partner. Ook voor de begeleiding van klachten die bij HG horen. De verloskundige richt zich op het voorkomen of verminderen van klachten en speelt in op jullie wensen en behoeften. Ze luistert naar jullie, denkt mee en geeft advies. Bij de praktische dingen waar jullie tegenaan lopen, maar ook bij de emotionele impact. Als het nodig is, overlegt je verloskundige met andere zorgverleners, zoals de huisarts, een gynaecoloog en een diëtist. Als je HG hebt, kan je eigen verloskundige de zwangerschap vaak gewoon blijven begeleiden.